اگر شرق تهران بلرزد...

مژگان مهرابی

  زلزله، اتفاقی ویرانگر است که ناغافل از راه می‌رسد و در چشم برهم زدنی خانه‌ها را در هم می‌کوبد و ساختار شهر را به برهم می‌ریزد. مثل زمین لرزه‌ای که پنجم دی ماه سال 1382، شهر بم را لرزاند و شهر را با تلی از خاک یکسان کرد. در این اتفاق 50 هزار نفر از هموطنانمان جان خود را از دست دادند.
یا زلزله کرمانشاه و سرپل ذهاب که وقوعش خاطره تلخی را در اذهان باقی گذاشت. زلزله حادثه‌ای طبیعی است که رخ می‌دهد و تعجبی هم ندارد. اما اگر شهروندان آمادگی مقابله با زلزله را نداشته باشند و ساختارهای شهری برای حوادثی مانند زلزله آماده نباشد بی‌شک، خسارات مالی و جانی جبران‌ناپذیری از خودبر جا خواهد گذاشت.
از آنجا که تکه شرقی پایتخت روی گسل دماوند و مشا و ری قرار گرفته است، لذا در صورت وقوع زلزله‌درصد خرابی و ویرانی در مناطق 4، 8، 13، 14 و 15 بیشتر است. از این‌رو ستاد مدیریت بحران مناطق شرقی تهران برای جلوگیری از پیامدهای تلخ زمین لرزه، اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام داده است. فعالیت‌هایی که می‌تواند به شهروندان اطمینان خاطر بدهد اگر نکات ایمنی را خوب رعایت کنند خطر زلزله به حداقل خواهد رسید. با دبیران ستاد مدیریت بحران مناطق شرق تهران در این‌باره گفت‌وگو کردیم.

قرار گرفتن روی 2 خط گسل
محمدعلی فیاض/دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه 4

پازل چهارم پایتخت، یک میلیون و 200 هزار نفر را در خود جای داده است. امدادرسانی در این منطقه با توجه به بزرگراه‌ها و خیابان‌های پر ترددش خیلی راحت نیست. نکته مهم اینکه منطقه 4 در مسیر گسل مشا و دماوند قرار گرفته است و کوچک‌ترین زمین لرزه می‌تواند ساختار آن را تخریب کند.
این مهم در محله‌های شمیران نو، گلشن و جوادیه که بافت فرسوده چشمگیری دارند و خانه‌هایشان از استحکام کافی برخوردار نیست، نگران‌کننده‌تر است. طبق آمار به دست آمده از سوی دفتر نوسازی محله شمیران نو، 95‌درصد از بافت این محله فرسوده و 83‌درصد آن تخریبی است.
همین امر دغدغه مسئولان ستاد مدیریت بحران منطقه را بیشتر کرده به‌طوری که برای حفظ سلامت شهروندان اقدامات ویژه‌ای انجام داده‌اند. «محمدعلی فیاض» دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه 4 در این‌باره می‌گوید: «برای مقابله با بحران طرح‌هایی را در نظر گرفته‌ایم. علاوه بر افزایش آگاهی و به روز بودن اطلاعات گروه دوام، دانش‌آموزان را هم در قالب طرح مدرسه آماده آموزش داده‌ایم. نقشه خطر‌پذیری هر محله هم تهیه شده که شهروندان می‌توانند مکان‌های بحران‌زدا و بحران زا آشنا شوند.» 

4 سوله بحران کم داریم
علی زیاری/رئیس ستاد مدیریت بحران منطقه

در منطقه 4، 8 سوله بحران ایجاد شده است که به باور فیاض 4 پایگاه دیگر باید ایجاد شود که جوابگوی نیاز شهروندان باشد. 2 دستگاه شتاب نگار در 2 پایگاه مدیریت بحران منطقه جانمایی شده است که به محض زمین لرزه، خطر را اعلام می‌کند.
او می‌گوید: «این دستگاه‌ها قابلیت برآورد خسارت را هم دارند.» به گفته فیاض، بوستان‌های مهم منطقه برای اسکان شهروندان مهیا شده‌اند و مهم‌تر اینکه در بوستان فاطمی، سکوهای اسکان اضطراری ایجاد شده است. این مسئول ادامه می‌دهد: «یکی از مشکلاتی که بعد از وقوع زلزله رخ می‌دهد، آتش‌سوزی در محل وقوع حادثه است که نگرانی ما را دوچندان می‌کند. به‌ویژه در منطقه 4 که کارگاه‌های صنعتی و کارخانه زیاد دارد و همین می‌تواند خطر زلزله را تشدید کند. البته تدابیر لازم برای کنترل حریق در نظر گرفته شده است و با ایستگاه‌های آتش‌نشانی منطقه هماهنگ هستیم.» 
4 پد هلی‌کوپتر مهیا برای امدادرسانی

منطقه 14 در بین دیگر مناطق شهر تهران، از نظر بافت فرسوده پنجمین رتبه را دارد. ریزدانه بودن خانه‌ها و نفوذپذیری کوچه‌ها می‌تواند هنگام زلزله دردسرهای زیادی را ایجاد کند به‌خصوص در محله دولاب که 67‌درصد از کوچه‌های آن کمتر از 6‌متر عرض دارند.
از این رو، ستاد مدیریت بحران این منطقه برای حفظ سلامت شهروندان اقدامات ارزنده‌ای انجام داده است که «علی زیاری» رئیس ستاد مدیریت بحران منطقه درباره آنها توضیح می‌دهد: «در منطقه 14 به جز ناحیه 6 که بافتش نظامی است، در هر ناحیه یک پایگاه مدیریت بحران وجود داردکه البته در بین این پایگاه‌ها، سوله‌ای که در تقاطع بزرگراه شهید محلاتی و امام علی(ع) واقع شده است، بهترین جانمایی را دارد چراکه امکان امدادرسانی را مضاعف می‌کند.
همچنین، 2 پد بالگرد در بیمارستان بعثت و پدافند ارتش وجود دارد که در صورت نیاز برای انتقال مصدومان می‌توان استفاده کرد. از سوی دیگر در فضای ورزشگاه آیت‌الله سعیدی و تختی هم امکان نشستن هلی‌کوپتر مهیاست.» اینکه آیا سوله‌های بحران منطقه جوابگوی اسکان جمعیت محله‌ها است یا خیر؟ سؤالی است که زیاری در پاسخ به آن می‌گوید: «برخلاف تصور شهروندان که این پایگاه‌ها هنگام حادثه محل استقرار شهروندان است باید متذکر شوم کاربرد اصلی این مکان‌ها، انباشت وسایل ضروری امدادرسانی و مواد غذایی است.»

اسکان یک میلیون نفری در ورزشگاه‌ها

با این تفاسیر، جای ابهام است که ستاد مدیریت بحران منطقه 14 کدام مکان‌ها را هنگام زلزله برای اسکان شهروندان در نظر گرفته است؟ به گفته زیاری، بوستان‌ها و زمین‌های بایر فضاهای مناسبی برای اسکان اضطراری و موقت شهروندان است. او در ادامه می‌افزاید: «علاوه بر این فضاها، ورزشگاه‌های آیت‌الله ‌سعیدی و تختی را هم مهیای پذیرش شهروندان کرده‌ایم و به‌طور تقریبی یک میلیون نفر می‌توانند در این 2 ورزشگاه اسکان کنند. البته زیرساخت‌های ورزشگاه سعیدی مهیاست اما برای ورزشگاه تختی در حال ایجاد سرویس بهداشتی و حمام سیار هستیم.»
با توجه به سردی هوا می‌طلبد که مردم هنگام حادثه در جای مسقف پناه بگیرند اما از سوی دیگر شیوع بیماری کرونا اجازه در کنار هم بودن شهروندان را نمی‌دهد. اینکه چه تدابیری برای رفع این مشکل اندیشیده شده را زیاری پاسخ می‌دهد: «ما با توجه به اهمیت موضوعات آنها را دسته‌بندی می‌کنیم. اولویت برای ما نجات و سلامت مردم است. هموطن‌های ما در سر پل ذهاب در فضای باز آن هم در برف و سوز و سرما چادر زدند و زندگی کردند. اگر در حال حاضر برای ما همچنین اتفاقی بیفتد ناگزیر از اسکان در فضای باز هستیم. اما در مورد کرونا، باید متذکر شوم، ستاد مدیریت بحران همه پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کند.»

تضمین سلامت شهروندان باآموزش
 زیاری افزایش آگاهی شهروندان را مهم‌ترین نکته برای تضمین سلامت آنها می‌داند. اینکه چطور از خود در مقابل حوادث طبیعی محافظت کنند. می‌گوید: «ستاد مدیریت بحران برنامه‌های آموزشی تهیه و در فضای مجازی منتشر می‌کند. در این برنامه‌ها از روش‌های پناه گرفتن و مهیا کردن کیف نجات تا حفظ خونسردی آموزش داده شده است. یکی از لوازم ضروری که باید در کیف نجات باشد ماسک و لوازم ضدعفونی‌کننده است.» 

اکبر صادق بیگی/دبیر ستاد مدیریت بحران
هماهنگی سازمان‌ها برای مقابله با حوادث طبیعی

منطقه 8 نسبت به دیگر مناطق شرقی تهران، از وضعیت مطلوب‌تری برخوردار است چرا که‌درصد ناچیزی از وسعت این منطقه را بافت فرسوده تشکیل داده و می‌توان گفت اغلب ساختمان‌های آن نوساز هستند. با این وصف ستاد مدیریت بحران منطقه فعالیت‌های زیادی را انجام داده است.
«اکبر صادق بیگی» دبیر ستاد مدیریت بحران این منطقه می‌گوید: «هدف از تشکیل مدیریت بحران، هماهنگی سازمان‌ها و نهادها برای مقابله با حوادث طبیعی است. بارها دیده شده هنگام حادثه هر سازمانی اقدامات خود را پیش برده و به نوعی موازی‌کاری صورت گرفته است.
اخیراً دبیران ستاد مدیریت بحران، آتش‌نشانی، مسئولان اداره‌های آب و گاز و برق و کادر درمانی و دیگر کسانی که می‌توانند بحران را کنترل کنند جلساتی را برگزار کرده و به نتایج خوبی هم رسیده‌اند. به‌طور مثال، برای رفع مشکل آب در هنگام زلزله، 2 مخزن آب در بوستان‌های تمدن و فدک جانمایی شده است و 3 نقطه دیگر هم برای استقرار مخزن آب در نظر گرفته‌ایم. این کار با هماهنگی سازمان آب انجام شده است.»

100 نقطه امن برای پناه گرفتن و اسکان
صادق بیگی هم تأکید دارد، سوله‌های بحران برای اسکان شهروندان نیست و صرفاً برای پشتیبانی ایجاد شده است.
او می‌گوید: «در این منطقه 3 پایگاه یا سوله بحران وجود دارد که تجهیزات آن ماه به ماه چک می‌شود و همه امکاناتشان به روز است. اما در مورد اسکان شهروندان باید متذکر شوم، منطقه 8 به دلیل بافت و موقعیت جغرافیایی‌اش، محدودیت‌های زیادی دارد. با این حال بالغ بر 100 نقطه را برای پناه گرفتن و اسکان آنهادر نظر گرفته‌ایم. اما از آنجا که محدودیت فضا داریم احتمال سرریز شدن جمعیت زیاد است و همین می‌تواند مشکلات زیادی را برای ما ایجاد کند.
برای همین با ستاد مدیریت بحران مناطق 4 و 13 رایزنی کرده‌ایم تا در صورت لزوم مازاد جمعیت را به سوی مکان‌های بحران زدای این مناطق هدایت کنیم.» این مسئول، معتقد است وظیفه اسکان شهروندان در هنگام زلزله یا سیل برعهده سازمان هلال‌احمر است. او می‌گوید: «مسئولان این نهاد موظف هستند اردوگاهی را برای اسکان شهروندان در نظر بگیرند چه در سرما و چه در گرما.» او مهم‌ترین معضل منطقه 8 را ترافیک و قفل شدن خیابان‌ها در هنگام وقوع حادثه می‌داند. 

بوستان‌های آماده برای اسکان شهروندان
علی یزدانی/دبیر ستاد مدیریت بحران

منطقه 15 یکی از مناطق وسیع شهر تهران است که حریم گسترده‌ای دارد. «علی یزدانی» دبیر ستاد مدیریت بحران، زلزله را پدیده‌ای طبیعی ولی آماده نبودن مدیران شهری را غیر‌طبیعی می‌داند. او می‌گوید: «در منطقه 15، 2 لرزه نگار و 2 دستگاه شتاب نگار تهیه شده است که در بوستان گلشن(بزرگراه امام رضا(ع)، خاورشهر، قیامدشت و لپه زنک مستقر هستند که در صورت وقوع زمین لرزه به ستاد مدیریت بحران منطقه اعلام می‌کنند.
در این منطقه 8 سوله بحران وجود دارد که به شهروندان خدمت‌رسانی می‌کند البته سوله بحران محله مسعودیه هنوز تکمیل نشده است.» به گفته یزدانی، سوله‌های بحران چند منظوره هستند و در شرایط عادی به‌عنوان محل ورزش بانوان از آنها استفاده می‌شود. یزدانی متذکر می‌شود: «با توجه به اینکه هنگام زلزله آب، گاز و برق قطع می‌شود، برای اینکه شهروندان با مشکلی مواجه نشوند، در بوستان فجر افسریه مخزن آب 20 هزار لیتری جانمایی شده است که تا 2 هفته آب شرب اهالی را تأمین می‌کند. در این سوله‌ها امکانات نسبی مهیاست.
موتور برق داریم و چادر و پتو که برای اسکان موقت از آنها استفاده می‌شود.» ستاد مدیریت بحران این منطقه، بوستان‌های بزرگ و مجهز را برای اسکان شهروندان در نظر گرفته است، عمده‌ترین آنها، 2 بوستان توسکا و فداییان اسلام است که مجهز به سکوی‌های اسکان هستند و شرایط زندگی در هوای سرد و کرونایی را برای شهروندان آسان‌تر می‌کنند. یزدانی ادامه می‌دهد: «در بوستان‌های توسکا و فداییان اسلام نانوایی، حمام و سرویس بهداشتی سیار وجود دارد. همچنین در 2 مدرسه پسرانه و دخترانه جهاد کانکس مدیریت بحران مستقر کرده‌ایم که در صورت نیاز، اولیای مدرسه از آنها استفاده کنند.» 
 

​

از اقدامات ارزنده دیگر منطقه 15 آموزش روش‌های مقابله با زلزله به دانش‌آموزان است. به گفته این مسئول مانور زلزله و برنامه‌های آموزشی در 120 مدرسه منطقه انجام شده است از این‌رو دانش‌آموزان خیلی خوب می‌دانند هنگام حادثه چطور باید از خود و خانواده‌شان محافظت کنند. اما نکته مهمی که یزدانی از آن ابراز نگرانی می‌کند بافت فرسوده محله‌های واقع در محدوده ناحیه یک است. او می‌گوید: «خانه‌های این محدوده استحکام کافی ندارند و با کوچک‌ترین تکانی تخریب می‌شوند. غیر از آن با پدیده فرونشست و فروریزش مواجه هستیم. از این‌رو نوسازی می‌تواند کمک زیادی به حفظ ساختار منطقه کند.»
به باور این مسئول، موضوع دیگری که می‌تواند هنگام زمین لرزه برای منطقه 15 دردسرساز باشد، ترافیک در معابر این منطقه است. باریکی خیابان‌ها و شلوغی آن امکان‌ تردد شهروندان را سخت می‌کند که البته با افتتاح بزرگراه شهید نجفی رستگار جای امیدواری است که دغدغه راهبندان کمرنگ‌تر شود. یزدانی پیشنهاد می‌دهد: «مردم به جای فرار باید پناه گرفتن را بلد باشند در این صورت خطرات جانی به مراتب کمتر می‌شود.» 
تشکیل کارگروه‌های امداد و نجات
فرامرز اکبری/دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه 13

اگر از بافت فرسوده محدوده ناحیه یک منطقه فاکتور بگیریم، می‌توان گفت منطقه 13 در هنگام وقوع زلزله با شرایط بدی روبه‌رو نخواهد شد. این منطقه 4 پایگاه مدیریت بحران دارد. در نواحی 2 و 3 یک پایگاه مستقر است و ناحیه 4 به دلیل شرایط جغرافیایی و حریم گسترده، 2 پایگاه دارد.
اما ناحیه یک با توجه به فرسودگی‌اش از داشتن پایگاه بحران بی‌بهره‌است. البته به گفته «فرامرز اکبری» دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه 13، قرار است به‌زودی پایگاه بحرانی در ناحیه یک ساخته شود. او در ادامه با بیان اینکه برای مقابله با زلزله طرح‌هایی را در نظر گرفته است می‌گوید: «به جز بوستان سرخه‌حصار که دارای سکوهای اسکان موقت است،
در نظر داریم سایت اسکان با ظرفیت 5 هزار سکو ایجاد کنیم. همچنین کارگروه‌هایی را تشکیل داده‌ایم. به‌طور مثال کارگروه مداد و نجات، آتش‌نشانی و مواد خطرناک، تأمین سوخت، حمل‌ونقل که هرکدام از آنها موظف به انجام‌کاری هستند.»

امکان ساخت بیمارستان در پادگان دوشان تپه

 اکبری حتی بحران کرونا را هم مورد توجه قرار داده و اقدامات ویژه‌ای در این زمینه انجام داده است. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «اگر خدای ناکرده زلزله‌ای رخ دهد، همه فعالیت‌ها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی انجام می‌شود. غیر از آن در هنگام وقوع زلزله بین شهروندان اقلام بهداشتی مثل ماسک و مواد ضدعفونی توزیع می کنیم. علاوه بر آن در زمان اسکان رعایت فاصله اجتماعی را هم در نظر گرفته‌ایم. مرتب محل اسکان و‌ تردد شهروندان ضدعفونی می‌شود. غربالگری پناهجویان و امدادگران از دیگر طرح‌های ماست.
همچنین امکاناتی مهیا شده است که در پادگان دوشان تپه بیمارستان صحرایی راه‌اندازی کنیم.» اکبری در ادامه با اشاره به مهم‌ترین خطری که منطقه را تهدید می‌کند می‌گوید: « بافت فرسوده ناحیه یک بزرگ‌ترین معضل این منطقه است که هنگام زلزله خسارت جبران‌ناپذیری را از خود به جا می‌گذارد. نفوذناپذیر بودن مسیرها و کوچه‌ها امدادرسانی را سخت‌تر می‌کند و موضوع مهم‌ترخیابان پیروزی است که با‌ تردد زیاد خودروها مواجه خواهد شد و عبور خط مترو و لوله‌های اصلی آب و گاز مشکلات بیشتری را به وجود خواهد آورد.»